"Nguyên" là thứ nhất, "tiêu" là đêm, Tết Nguyên Tiêu có nghĩa là đêm rằm đầu tiên của năm mới. Tết Nguyên tiêu còn được dân gian gọi là Tết Thượng Nguyên, bởi còn có Tết Trung Nguyên (Rằm tháng Bảy) và Tết Hạ Nguyên (Rằm tháng Mười).

Rằm tháng Giêng còn được coi là Tết muộn, bởi dư âm của những ngày Tết Nguyên đán vẫn còn và nhiều gia đình vẫn tiếp tục ăn Tết, gói bánh chưng, chơi mai, đào nở muộn. Đây cũng là dịp để những người không may đau yếu vào đúng dịp Tết, sau Tết đã khỏe mạnh trở lại hoặc nhiều gia đình tang ma có người mất vào dịp Tết Nguyên Đán, được ăn tết "bù".

Những việc nên làm trong ngày rằm tháng Giêng

Từ lâu trong tâm thức người Việt, Rằm tháng Giêng có ý nghĩa không khác gì ngày Tết Nguyên đán. Ngày nay, cùng với sự phát triển của kinh tế xã hội, cách đón ngày Rằm của người dân cũng ít nhiều thay đổi.

Tùy theo tín ngưỡng và ngành nghề, có gia đình lễ bái chư Phật, có gia đình cúng thổ công, thần tài hoặc cúng âm hồn. Nhưng nhà nào cũng phải có lễ cúng gia tiên để bày tỏ lòng hiếu kính với ông bà, cha mẹ, cảm ơn trên đã phù hộ cho con cháu an lành, làm ăn khá giả.

Nhiều người tin rằng, thời điểm này cũng là lúc Phật giáng lâm, vì thế ngoài lễ cúng gia tiên, trong lễ cúng rằm còn có thêm lễ cúng Phật. Rằm tháng Giêng là một trong những ngày rằm quan trọng nhất trong năm, chính vì thế những điều nên làm trong ngày này được khá nhiều người quan tâm.

Đi lễ chùa

Người ta thường đi lễ chùa trong ngày rằm tháng Giêng với mong muốn được bình an, may mắn và khỏe mạnh, công việc cả năm hanh thông. Tuy nhiên, khi đi lễ chùa, người dân chú ý không sắm lễ mặn, ăn mặc nghiêm trang, kin đáo. Quan trọng nhất, phải có thái độ thành tâm, bình thản, không mong cầu những thứ vật chất.

Phóng sinh

Người ta thường phóng sinh cá chép, cá cảnh, chim sẻ, bồ câu, cua, lươn, ốc, rùa... Khi phóng sinh, bạn nên tìm hiểu về tập tính của loài vật mà bạn định thả. Đồng thời, nên chọn nơi vắng vẻ, không có người săn bắt để đảm bảo khi thả ra, các loại động vật đều có thể sinh sống được.

Chuẩn bị đồ cúng lễ

Khi chuẩn bị đồ cúng lễ, gia chủ nên mua hoa tươi để dâng ban thờ. Không nên dùng hoa quả giả hay hoa quả thối rữa. Các gia đình nên lựa chọn hoa cúc vàng, cúc vạn thọ, huệ trắng để dâng ban thờ. Về quả thì nên chọn 5 loại quả có màu sắc tươi tắn, thơm ngon.

Ngày rằm tháng Giêng các gia đình có thể sắm hai lễ: Lễ cúng Phật và lễ cúng gia tiên.

Lễ cúng Phật là mâm lễ chay tinh khiết gồm hương, hoa, đèn, nến, hoa quả tươi, nếu cần có thể có xôi, chè chay.

Lễ cúng gia tiên cũng gồm có hương hoa, đèn nến và kèm thêm trầu cau, rượu và mâm cỗ mặn hoặc chay.

Nếu làm hai lễ thì phải để riêng. Hoa quả, lễ Phật thì để ở ban trên, còn đồ cúng gia tiên thì nên kê thêm bàn để ở dưới sau đó thắp hương.

Những kiêng kị trong ngày rằm tháng Giêng

Hiện nay, do điều kiện cuộc sống, mỗi gia đình lại tùy biến linh động cúng vào ngày, giờ khác nhau nhưng đều thể hiện tinh thần chung là tấm lòng thành kính và biết ơn của con cháu đối với tổ tiên, ông bà, Phật thánh.

Dân gian có quan niệm "đầu xuôi, đuôi lọt". Ngày mùng 1 hay ngày rằm đầu tiên của năm mới rất quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt. Vì thế, nên lưu ý một số điều kiêng kị trong ngày rằm tháng Giêng để có một năm thuận lợi.

- Không làm rơi vỡ, làm hỏng đồ đạc trong nhà để tránh bị hao tài, tốn của trong năm mới.

- Kiêng đi đến những nơi có âm khí như mồ mả, nơi hoang vu hoặc bệnh viện, nhất là đối với những người sức khỏe yếu kém.

- Tránh mang nhiều tiền bạc, đồ vật có giá trị bên người. Nếu mất tài sản vào ngày này thì năm nay tài vận của bạn sẽ kém đi.

- Kiêng cho người khác mượn tiền, nếu bạn cho mượn nghĩa là bạn cũng cho đi tài khí của mình.

- Không để thùng gạo trong nhà lộ đáy.

- Chú ý không nên để quần áo bị rách, theo quan niệm xưa thì nếu quần áo rách, năm tới bạn sẽ bị vận rủi đeo bám.

- Ngày này không nên sát sinh mà nên phóng sinh, tích đức.

- Phải cẩn thận lời ăn tiếng nói, tránh bôi nhọ, xúc phạm người khác, tránh thị phi.

Tuy nhiên, những kiêng kị trong ngày Rằm tháng Giêng nói trên đều theo quan niệm dân gian từ xa xưa. Có thể mỗi người trong quý vị sẽ có những quan điểm riêng của mình, song điều quan trọng, là dù trong ngày Rằm tháng Giêng, hay mỗi một ngày trong năm, chúng ta nên tránh những việc làm tiêu cực và hướng đến những hành động tích cực khiến chúng ta cảm thấy bình an.

Một lưu ý hết sức quan trọng với trong ngày Tết Nguyên tiêu, đó là không nên đốt quá nhiều vàng mã. Bởi trong điều kiện thời tiết hanh khô, nắng nóng như thế này, thì việc đốt vàng mã rất dễ dẫn tới những vụ hỏa hoạn đáng tiếc.